Bu site, kullanıma sunulduğu Ağustos 2023 itibarıyla durumu yansıtmaktadır. Azerbaycan'ın Artsakh'a yönelik uyguladığı dokuz ay süren kapsamlı ablukadan ve aralıksız gözdağı kampanyasından sonra, 19 Eylül 2023'te Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri sahip olduğu her çeşit silahı kullanarak Artsakh'a her taraftan saldırı başlattı. Uzun bir kuşatmadan bitkin düşen ve her türlü dış yardımdan mahrum kalan Artsakh düştü. 2020'deki kanlı savaştan sonra elli bin Artsakhlının ayrılmasına rağmen hala ata topraklarında yaşamaya devam eden yüz bini aşkın etnik Ermeni nüfusu, birkaç gün içinde evlerini, iş yerlerini, devlet ve ticari binalarını, kiliselerini, ibadethanelerini, mezarlıklarını, anıtlarını ve sahip oldukları her şeyi düşmana bırakarak vatanını terk etmek zorunda kaldı. Ekim 2023'ün başından itibaren, binlerce yıllık tarihinde ilk kez olarak Ermeni toprağı Artsakh'ta artık Ermeni yaşamamaktadır. |
Artsakh tarihi olarak birçok isim almış, bunlar da farklı şekilde yazılmıştır.
Bu ülke Milattan 2. bin yıl önce Ararat veya Van (Urartu) Krallığına bağlı iken, Urtekhini (Orkhistene) olarak tanınmaktaydı. Sonraları Metz Haykın onuncu eyaleti olunca Artsakh adını alıp, asırlarca bu adla anıldı. Miladi 4. asırda Tzavdek diye de anılmıştır. Ermenistanın bazı bölgeleri İran hakimiyetine geçince, Artsakh 5. asırda diğer bir eyaletle, Utikle beraber Aghvanka bağlandı (biz Ermeniler bunu Asıl Aghvank diye niteliyoruz).
İleriki asırlarda Ermenilerin Arap istilacılara karşı mücadelesinde Khaçen Melikliği öncü rol oynamıştır. Onuncu yüzyıldan itibaren Khaçen yer adı, belirli bir süre de olsa, Artsakhın tamamı için kullanılmıştır. Yaklaşık 14. asırda göçebe Türk boyları tarafından istila edilince ortaya Karabağ adı çıktı. Moğol istilaları ve yeniden İran hakimiyetine geçmesi sonrasında ise ülke yarı bağımsız Khamsa Ermeni Meliklikleri olarak yeniden düzenlendi ve ülkeyi bağımsız yerel yöneticiler, melikler yönetmeye başladılar. Rus İmparatorluğu döneminde Arsakh adı Karabakh olarak telaffüz edilmiş ve öyle de yazılmıştı, her ne kadar yerel halk Gharabağ deseler de. 20. asırda Bolşevikler ülkeyi zoraki Sovyet Azerbaycanına bağladılar. Artsakhın dağlık kesimine belirli bir özerklik verip, Dağlık Karabağ diye adlandırdılar. Sovyetlerin son döneminde kutuluş hareketi ivme kazanınca, bu hareket kanlı çatışmaya dönüştü, böylece Dağlık karabağ adını uluslararası camia da öğrenmiş oldu.
Eylül 1991`de Sovyetler Birliğinin çöküşü yakın iken, Karabağ halkı, seçilmiş temsilciler aracılığıyla Dağlık Karabağ Cumhuriyetinin (DKC) kurulduğunu dünyaya ilan etti. Aynı yılın Aralığında halk oylamasıyla bu duyuru teyit edildi. Yeni ilan adilen Cumhuriyet zorla Azerbaycana bağlanan topraklarının tamamını değil, ama önemli bir bölümünü kapsıyordu. Aralık 2006`da kabul edilen Anayasayla, belki tanınmayan, ancak fiilen bağımsız olan devletin Dağlık Karabağ Cumhuriyeti ve Arsakh Cumhuriyeti gibi iki resmi adı olduğu resmen belirlendi. “Gharabagh`a” oranla Karabağ (Karabakh) çok daha tanındığı için, sitenin Ermenice dışındaki yabancı dil versiyonlarında “Artsakh” yer adınyla birlikte, resmi Artsakh Cumhuriyeti ve Dağlık Karabağ Cumhuriyeti terimlerini kullanmayı tercih ettik.
Tarih bölümünde Artsakhın yüzyılları kapsayan kronolojindeki sadece kilit önem taşıyan olaylara ve biraz daha ayrıntılı olmak kaydıyla son dönemde baş gösteren kurtuluş mücadelesi ile zorunlu savaşlara değindik.
