Արցախի ամրոցները

Բերդերը և ամրացված շինությունները արցախահայության կյանքում հատուկ տեղ են զբաղեցրել: Բարձր լեռները, խոր կիրճերն ու հարուստ անտառները Ղարաբաղը դարձնում են բնական ամրոց։ Այս բնական պաշտպանական գծերին մի քանի ամրություններ ավելացնելը պատմական երկար ժամանակահատվածներում ապահովել է անկախություն ու ինքնիշխանություն, մինչ Հայաստանի մյուս մասերը տուժում էին օտար զավթիչների լծի տակ: Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ Արցախը միացվել է այս կամ այն կայսրությանը, այն պահպանել է կիսանկախ կարգավիճակ և կառավարվել սեփական թագավորների, իշխանների կամ մելիքների կողմից: Այս տիրակալները կառուցել են բերդեր, ամրացրել իրենց բնակատեղիները և ամբողջ քաղաքներ։ Հնարավոր չէ խոսել Ղարաբաղի մասին և չհիշատակել նրա պատմությունը, նրա պատերազմները, նրա իշխաններին ու բերդերը։ Մի երկրում, որտեղ մարդիկ բնակություն են հաստատել հազարավոր տարիներ առաջ, շինարարության հետքերը նույնպես հազարամյակների պատմություն ունեն: Արցախում ամրություններ են կառուցվել դարեր շարունակ ու դրանցից շատերը դեռևս կանգուն են։ Մի քանիսը դեռ հոյակերտ տեսք ունեն, մյուսները կիսով չափ ավերված են, շատերը նույնիսկ դժվար է հայտնաբերել: Գրեթե բոլորը գտնվում են անհասանելի վայրերում։ Շատ հաճախ տեղացիները մատնացույց են անում ժայռերը և դրանք անվանում են բերդեր. ամրոցներ այնտեղ եղել են, և դրանց մասին գիտելիքները սերնդեսերունդ են փոխանցվել, բայց ոչ հմուտ աչքը դժվար թե կարողանա տարբերել նախկին պարսպի քարերը բուն ժայռի քարերից: Սակայն այն բարձունքները, որոնց վրա կառուցվել են բերդերը, այնպիսի ակնածանք են ներշնչում և այնքան գեղատեսիլ են, որ դրանք կարող են առանձին ուսումնասիրության առարկա դառնալ։ Այս էջն ընդամենը ներածություն է Արցախի մի քանի ամրոցների մասին, երկրի պատմության և նրա ժողովրդի ազատատենչ բնավորության մասին: