Գյուլիստան

Բռնազավթած է 1991-1994թթ. Արցախի ազատագրական պատերազմից ի վեր:

Գյուլիստանը հայոց պատմության մեջ ամենահաճախ հիշատակվող ամրոցներից է, մասնավորապես՝ 1813 թվականին ցարական Ռուսաստանի և Իրանի միջև կնքված պայմանագրի պատճառով, որով Ղարաբաղը միացվել է Ռուսաստանին։

Գյուլիստանի ամրոցի ընդհանուր տեսքը	Գյուլիստանի ամրոցից աշտարակներից մեկը

Ամրոցը գտնվում է Շահումյանի շրջանում (Արցախի պատմական Խաչենի շրջանի (գավառ) մաս), որը նախկին ԼՂԻՄ-ի հետ միասին 1991 թվականին հռչակել է իր անկախությունը Ադրբեջանից և ձևավորել այսօրվա Լեռնային (Լեռնային) Ղարաբաղի Հանրապետությունը։ Շահումյանը ներկայումս գտնվում է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։

Ամրոցն առաջին անգամ հիշատակվել է 10-րդ դարում, և վկայություններ կան, որ արդեն 11-րդ  դարում  այն  եղե լ է իշխանների նստավայր։ 12-րդ դարում այն  վերակառուցվել և  ամրացվել  է միջնաբերդով,  փրկվել մոնղոլական հորդաներից, ավերվել պարսիկների կողմից 16-րդ  և  վերականգնվել է  Բեգլար իշխանի կողմից 17-րդ դարում։

Բերդը գտնվում է Գյուլիստան գյուղից 3 կիլոմետր դեպի հարավ (Գյուլիստանը ավերվել  է  ադրբեջանցիների կողմից, տե՛ս «Պատմություն» մասի «1991-94 թթ. պատերազմի հետևանքները» բաժինը), որը գտնվում էր մարզկենտրոնից 10 կմ հեռավորության վրա՝ Ինջա գետի ձախ ափին։ Գյուլիստանը եղել է Գյուլիստանի մելիքության ղեկավարների՝ Մելիք-Բեգլարյանների ընտանիքի նստավայրն ու ամրոցը։ Նրանց ընտանիքը դեռևս 20-րդ դարի կեսերին ապրում էր Գյուլիստան գյուղում։

Գյուղն ու բերդն այսօր, ցավոք, անհասանելի են զբոսաշրջիկների կամ հետազոտողների համար, իսկ լուսանկարներն արվել են Ղարաբաղի պաշտպանության բանակի թույլտվությամբ և պաշտպանության ներքո՝ շփման գծի երկայնքով գտնվող խրամատներից։

Բերդի որոշ բնակելի թաղամասերի ավերակներ