Hocalı

Karabağ öz savunma güçlerini harekete geçmeye mecbur bırakan aslında Azerbaycandı . Dağlık Karabağı kendi sınırlarına dahil eder etmez, Azerbaycan Ermenileri ülkeden atma siyasetini uzun vadede yürürlüğe koydu. Ermeni köylerini tecrit etmek amacıyla ülkede idari birimler yeniden tanzim edildi, stratejik önemi haiz kavşaklarda, Ermeni şehir ve köyleri arasında iletişimi kontrol altında tutabilmek için yeni  Azeri yerleşim birimleri inşa ediliyordu. Bu Azeri yerleşim birimleri, zamanla diğer bölgelerden iskan edilen Azerilerle desteklenerek, yapay olarak genişletilmekteydi. Aynı siyaset karma nüfusa sahip köylerde de uygulanıyordu. Çatışma boyunca sergilenen bu yaklaşım Artsakh`ı Ermenistan`dan, Ermeni yerleşim birimlerini de birbirinde ayırmayı hedefliyordu, zira bu kasaba ve köylerin iletişiminin sağlanması Karabağı dolaşarak, etrafındaki Azeri yerleşim birimlerinden geçmek üzere projelendilirilmişti. Şöyle ki, silahlandırılmış bir Azeri köyü, bölgedeki köylerin diğerleriyle iletişimini tamamen kesmekteydi. Bunlar sadece yolları kapatmakla kalmıyor, Ermeni köylerine karşı saldırı üsslerine, atış noktalarına dönüştükleri için, top ve diğer ağır silahlarla Ermenilere ait köyleri sürekli ateş altında tutuyorlardı. Ermenilere iki seçenek kalmıştı, ya saldırılara razı olarak, mermi, top veya roket atışlarının hedefi olup ölecek, ya da ölüm saçan bu atış noktalarını imha edeceklerdi. Tercihlerini ikinci seçenek doğrultusunda yapmalarından dolayı kimse onları suçlayamaz. 

Gerçi Ermeni kasaba ve köylerine devamlı saldıran, insan kaçırma eylemleri düzenleyen ve hunharca katleden Azeri yerleşim birimlerindeki ahaliyi sivil nüfus, diye niteleyemeyiz, kaldı ki, herhangi bir operasyon öncesinde, Dağlık Karabağ öz savunma güçleri, karşı tarafı girişimleri hakkında mutlaka bilgilendirmekteydiler. DK güçlerinin pek yakında saldırıya geçecekleri, askeri operasyondan kaçınmak isteyen siviller için koridor açılacağı konusunda hoparlörlerle sürekli anons yapılmakta, bunlar uyarılmaktaydılar.  

Hocalı eskiden genelde Ermenilerle meskun bir köydü, Stenapakert ile Karabağ hava alanı arasındaki konumu nedeniyle de stratejik öneme haiz. İlkin zoraki demografik değişime uğratıldı, ardından da DK ile Azerbaycan arasında tutuşan çatışmalar esnasında, derhal Stepanakert`e karşı atış noktası haline getirildi. Dağlık Karabağ öz savunma güçlerinin başkenti roket  atışlarından kurtarıp, güven altına alma kararı alınınca, saldırıdan birkaç gün önce Hocalı ahalisi uyarılmıştı.

Azerbaycan yönetiminin ahalinin boşatılması karşıtı evvelki kararından sonra, yeni bir kararla Hocalı`daki Azeri nüfusa nihayet köyü terketme izni çıkınca, köylülerden bir çokları Ermeni birlikleri mevzilerine oldukça uzak olan ve Azerbaycan Halk Cephesinin kontrolünde bulunan Ağdam yakınlarında kurşunlanır. Azerbaycanlıların Hocalıdan uzakta, bir Azeri şehri yakınlarında kurşunlanması, o da güya Ermeniler tarafından, ilk bakışta tuhaf da gelse, kurşunlama bir gerçekti. Buna ilişkin olarak o dönem Azerbaycan devlet başkanlığını yürüten A. Mutalibov sonunda itiraf etmek zorunda kaldı ve kurşunlamaya ilişkin dedi ki, “sivil halkın geçmesi için Ermeniler koridor açmışlardı, neden ateş açacaklardı ki?” (“Nezavisimaya gazeta”, 12 Nisan, 1992). Bu gerçeği birçok Azeri yetkililer, insan hakları savunucuları ve gazeteciler de teyit etmiştir (örneğin insan hakları savunucusu Arif Yunusof  açıklamasında: “...Hocalı saldırısı beklenilmeyen bir saldırı değildi”, demişti, “Oganyok” Dergisi, sayı 14-15, Hocalı köyü muhtarı Elman Mamedov da: “Biz sivil ahali için koridor açıldığını biliyorduk”, diye eklemiştir, “Bakinski Raboçi`den”,  “Ruskaya Mısl`ın” alıntısı, 03. 03. 1992). 

Mutalibov bu benzeri görülmemiş cürmün, muhalif Azerbaycan Ulusal Cephesinin sorumluluktan kaçınmak için iktidardan ayrılma maksadıyla ilişkili olduğunu, dolayısıyla suçu kendisine yüklemek için işlendiğini  düşünmektedir. “Novaya Vremya” dergisine verdiği reportajda Mutalibov 9 yıl önceki açıklamasını tekrarlamıştı: “Bu cinayeti bazılarının Azerbaycanda iktidar değişikliğine gidilmesi için işlediği açıktır”, 6 Mart, 2001).   

Çek gazeteci Yana Mazalova cürmü işleyenlere inat iki kez 28 Şubat ve 2 Martta olay mahalini ziyaret etmiştir. İkinci ziyareti sonrasında, geçen süre zarfında cesetlerin lekelenip, kirletildiğini gözlemlediğini belirtmişti. O bölge Azerbaycan Halk Cephesinin kontrolünde olup, Ermenilerin oraya erişmesi imkansızdı. Dahası da var, bu görüşü durumu yerinde araştırmak üzere Bakü`den olay yerine giden Çingiz Mustafayev «D-Press» Haber Ajansına verdiği reportajda teyit etmiştir. Ancak Mustafayev bağımsız soruşturma açmayı planladığını söyleyince, kendisine Ağdam`dan gitmesi tavsiye edilir. O daha sonra faili meçhul bir cinayete kurban gider. 

Maalesef Azerbaycan hükümetleri tamamen kendi hayal ürünü olan akla, mantığa sığmaz bu tür bahanelerle söz konusu olayı kullanarak, propagandaya alet edip, Ermenileri dünyevi tüm günahlarla itham etmeyi, suçlamayı sürdürmektedir. Birçok ülkede “Hocalı soykırımı” etkinlikleri düzenlenmekte, Ermeni karşıtı gösteri yürüyüşleri yapılmaktadır. Herşeye rağmen bu etkinlik ve yürüyüşlerin, tüm gerçeklerin su yüzüne çıkmış olması nedeniyle, çoğu kez karşı etki yarattıklarını da belitmek gerekir. Örneğin birkaç çocuğun cesedi üzerinde feryat figan eyleyen bir kadın fotografının, sunulduğu gibi Hocalı`da değil, Türkiyede, 1982 depreminde çekildiği, o kadının ise Kürt olduğu ve çocuklarının ölümüne ağladığı belirlenmiştir. Ayrıca cesetlerin yanında iskelet resimleri de mevcuttur, tabi cesetlerin birkaç günde iskeletlerin ortaya çıkma derecesinde çürümesi mümkünse. Guya “Ermeni vahşetini” sergilemek maksadıyla 1999 tarihli Balkanlardaki katliamlara, hatta Ermenistan Cumhuriyetinde Sovyet ordu birliklerinin Ermeni köylerine yapmış oldukları mezalime ait fotograflar dahi kullanılmaktadır. Bu söz konusu fotograflar Azerbaycan basınında boy boy yayınlanmakta, çeşitli etkinliklerde sergilenmekte, resmi sitelerde ve kitaplarda kullanılmaktadır. Bütün bu yapılanlar aslında ahlaksızlığın göstergesinden başka birşey olamaz.

Vatan Savunması

Savunma (Öz Savunma) Komitesi, geçici idari kurum olarak, DKC Bakanlar Kurulu bünyesinde 26 Mart 1992 yılında kuruldu. Bakanlar Kuruluna dair kanunun 26. fıkrasına göre askeri bu Komite savunma faaliyetlerinin yönetiminden sorumlu olup, Cumhuriyetin güvenliği ve savunması için gerekli önlemleri zamanında almakla yetkilidir. Kurumun başkanlığına Serj Sargsyan getirilmiş, o da Komitenin yapısını belirleyip, tüzüğünü hazırlamıştır. Komite Yüksek Şura ve Bakanlar kurulunun kararlarını icra ederken, 1992-93 yıllarında gönüllü öz savunma gruplarını konsolide etme, orduya silah ve mühimmat sağlama, cephe gerisideki sorunlara çözüm bulma gibi konularda etkin faaliyetlerde bulunmuş, ayrıca düzenli ordunun yapısal birimlerini oluşturmuş, askeri operasyonların planlamasına ve gerçekleştirilmesine etkin katılımlarda bulunmuştur. Ayrıca Komite “Askeri Bületen” gazetesini de yayımlamıştır. Komitenin faaliyeti 1993 yılının 10 Kasımına, yani Devlet Savunma Komitesi başkanının kararıyla Savunma ordusu kuruluncaya dek sürmüştür.

Devlet Savunma Komitesi

DKC`de üst düzey olağanüstü yönetim birimiydi, Dağlık Karabağ kurtuluş savaşları boyunca icra komitesi ile olağanüstü durumu yönetme yetkileriyle donatılmıştı. Bu komite 15 Ağustos, 1992`de “DKC`nin devlet bağımsızlığı esaslarına dair” kanun uyarınca kurulmuştu. Komite başkanlığına Robert Koçaryan getirilmişti. Devlet Savunma Komitesi DKC`nin maddi ve askeri kapasitesini belirliyor, öz savunma güçlerinin siyasi ve askeri stratejisini hazırlayıp, yapısını güçlendiriyor, Komiteye atamalar yapıyor ve ateşkes ilanı ile anlaşmazığın çözüm müzakerelerini yönetiyordu. 

Savunma ordusu

 Devlet Savunma Komitesi başkanının 10 Kasım 1993 tarihli 323 sayılı kararıyla, mevcut öz savunma güçlerini güçlendirme ve bu güçleri modern ordu konumuna getirme amacıyla kurulmuştur. Söz konusu güçler ülkenin farklı yerlerinde faaliyet gösteren gönüllü milislerden oluşmuş ve DKC Yüksek Şurasının 24 Şubat 1992`de aldığı kararla resmi statü elde etmişlerdi. Savunma Ordusunun kuruluşu 4 aşamadan geçmiştir.

Bu aşamada başlıca sorun sınır bölgelerindeki yerleşim birimlerinin güvenliğini  sağlamak olmuştu. Sorunun çözümü yerli halkın oluşturduğu gönüllü gruplar tarafından sağlanıyor, gerekli durumlarda kendilerinin yardımına şehirlerden, aynı ilkelerle oluşturulan gönüllüler grubu koşuyordu. Bu gruplar gizlilik esasına göre toplanıyordu, zira Sovyet kanunları buna izin vermiyordu. Geniş çaplı Azeri saldırısından ve “Halka” operasyonu neticesinde baş gösteren yerleşim birimlerinin boşaltılmasından sonra, gönüllü grupları sistematize etme gereği duyuldu. Bunun üzerine Ulusal Konsey Öz Savunma Komitesi ile Karatgahını kurdu. SSCB işiçişleri bakanlığı güçlerinin bölgeden ayrılmasına müeakip, Ermenilere saldırılar yoğunluk kazandı. Ama yine de bu aşamada Birçok yerlerde zaferler kazanılıyor, çok sayıda yerleşim birimi düşmandan kurtarılıyordu. 24 Şubat 1992`de öz savunma güçleri statü elde edip, resmiyet kazanınca, bir merkezden yönetilmeye başladılar. 

Bu aşama Hocalı ve Stepanakert hava alanının kurtarılmasıya başladı. Yüksek Şura 4 Mart 1992`de Arkadi Ter-Tadevosyan`ı (Komandos) Artsakh öz savunma güçlerininin komutanı atadı ve aynı gün Savunma Komitesi kurulup, başına Yüksek Şura başkanı Artur Mkrtçyan getirildi. Serj Sargsyanın başkanlığını yaptığı Savunma Komitesi, İcra komitesi kararıyla 26 Martta kuruldu. Bu aşamada en önemli gelişme Şuşi ve Laçin`in kurtarılması oldu. 9 Mayıs ileride Dağlık Karabağ silahlı kuvvetleri günü olarak, resmi bayram ilan edildi.

Bu aşamada altı savunma bölgeleri oluşturuldu ve bunların yapıları ile komutanları belirlenerek, birlikler yapısal düzenlemelere tabi tutuldu. Askeri, cephe gerisi ve siyasi kapasiteler gözde geçirildi ve bunları daha verimli kullanabilmek için 15 Ağustos 1992`de Devlet Savunma Komitesi oluşturularak, başına Robert Koçaryan getirildi. 1992`nin Ekim ayında Samvel Babayan öz savunma güçleri komutanı atandı. Bu girişimler cephelerde kırılıma yaşanmasını sağladı. Durumun iyileşmesine Vazgen Sargsjan`ın girişimiyle oluşturulan “Kartal ölümsüzler” gönüllü grupları büyük katkılarda bulundular. Savunma ordusu resmen 10 Kasım 1993`te kuruldu ve Samvel Babayan savunma bakanı ve ordu komutanı atandı.

Komuta merkezi büyük ölçüde iyileştirildi, daha doğrusu silah ve zırhlı araçların tamiri ve yenilenmesi yönünde önemli adımlar atıldı, cephe gerisinde güvenlik de sağlandı. Azeri birliklerin ilerlemelerine son verildi, hava savunma sistemlerinin devreye girmesi düşman hava kuvvetlerini Dağlık Karabağ hava sahasına serbestçe girme imkanından mahrum etti. Ayrıca DK çevresinde tampon bölge oluşturuldu.