Dadivank

2020 yılındaki Azeri saldırılarında bu arazi işgal edilmiştir. Manastırda sadece Rus barış güçleri denetiminde Ermeni Apostolik Kilisesi din adamları kalmaktadır.

Khutavank diye de anılan Dadivank, Büyük Hayk`ın (Büyük Ermenistan) Artsakh Eyaletinin Yukarı Khaçen (veya Tzar) kazasında, Trtu (Tartar) Çayının sol kıyısında, ormanlık bir dağın üzerinde yapılmıştır. Tapılış tarihi kesin olarak bilinmemektedir, ancak rivayete göre Miladi 1. yüzyılda Dadi`nin mezarı üzerine inşa edildiği söylenilmekte. Artsakh`ta Hristiyanlık inancını yayan 70 öğrencilerden bir olan Dadi, dinimizi yaydığı esnada katledilmiş ve Manstıra onun adı verilmiştir. 

Bir başka rivayet Manastırın Havari Taddeus`un adına inşa edildiğini, dolayısıyla adını ondan aldığını belirtmektedir. Ayrıca Manasırın adını Havari Taddeus`dan aldığını, ancak bu ismin kısaltılarak Tadi (Dadi) şekline dönüştüğü de söylentiler arasındadır. Khutavank kaya oyuğuna yapılmış manastır anlamına gelmektedir. Bu Manastır hakkında ilk kayıtlara, tarihçi Kaghankatvetsi`nin eserinde raslamaktayız, tarihçimiz 9. asır hadiselerini anlatırken, Manastır arazisindeki yarı yıkık Bazilikayı, bu anıtın Havari Taddeus`un adını taşıdığını göz önünde bulundurmuş olmalı ki, eserinde muhtemelen 4-5. asırda inşa edilen Manastıra da değinmiştir. 12-13. asırlarda burası Piskoposluk ve aynı zamanda Yukarı Khaçen Melikliğinin dini merkezi olmuştur. 1145`te Manastır istilacılar tarafından yıklımış olsa da, 1170 yıllarında onarılmıştır. 

Manasır kompleksi  çok sayıda kiliseyi, birkaç avluyu, çan kulesi ve sivil amaçlı yapıları içermekteydi. Tek gemili Dadi Kilisesinin boyutları, onu benzeri diğer Ermeni kiliselerinden ayırmaktadır. Surb Dadi`nin bitişiğindeki kilisenin avlusunda Artsakhın Aranşahik Vakhtangyan Hanedanının 12. yüzyıla ait kabristanı yer almaktadır. Kopleksin ana kilisesi Surb Katoghike (Katedral) 1214`te Melik Vakhtang`ın zevcesi olan Arzu Hatun tarafından yapılmıştır. Kilisenin iç duvarlarını süsleyen 13. asırdan kalma freskler günümüze kadar ulaşmıştır. Kilise binası çan kulesine kemerli salonla bağlanmıştır. Çan kulasinin birinci katındaki iki zarif haçkar, Manastır rahibi Atanas`ın talimatıyla 1283 yılında yapılmıştır. Bir yemekhanesi, kütüphanesi ve rahipler için ikametgahı mevcuttur. Sivil yapılar Hasan Calalin mülkünü ve ek binaları içermektedirler.

Yaklaşık 10 ayrı yapıdan oluşan Dadivank, Ortaçağ Ermenistanı`nın en büyük manastırlarından biridir. Bu anıt özellikle dini ve sivil yapıların çeşitliliği ve son derece zarif kabartmalarıyla göz kamaştırmaktadır

Ana kilise duvarlarının Hz. İsa`yı, Meryem Anayı Aziz Nikolaos`a İncil ve pelerin verirken, Kutlu Doğumu ve Aziz Stepanos `un taşlanmasını resimleyen fresklerle bezenmesi, Ermeni sanat tarihini açısından özel değer ihtiva eder. 

İleriki aşamalarda Manasırın sivil yapılarının tamamının resorasyonu öngörülmekteydi,ancak 2020 yılındaki Azeri işgali neticesinde çalışmalar son buldu.

Dadivank son derece geniş arazilere sahipti. 19. asırda bunların miktarı 200 bin hektarı bulmakta iken, 20. yüzyılın başlarında 50 bin hektara düştü. 1923`te Bolşevik Moskova yönetimi Artsakh`ı zorla Azerbaycana devredince, Manastır arazilerinin tamamı da gaspedildi, orada faaliyetlerin durdurulması üzerine, bu dini merkez terkedildi. 1960`lı yıllarda Azeri hkümeti Manastır yakınlarında bir köy kurdu. Köye yerleşecek olanlar önce Manastıra ait binalarada kaldılar, tabi önemli önçüde zarar vererek, bilhassa fresklere. Dadivank 1993`te kurtarılmış, restorasyon çalışmalarına ise 1999`da başlanmıştı.

Manastırdaki en eski yazıtlar ( toplam 58) 12. asra ait olup, Manastırın Artsakh`ta ünlü Vakhtangyan Hanedanının himayesinde bulunduğunu ve dini merkez ve aile kabristanı olarak hizmet verdiğini göstermektedirler. Dadivank`ın en görkemli binasını inşa eden Arzu Hatun, sadece doğuştan soylu olmakla kalmayıp, aynı zamanda sanata gönül vermiş bir hayırsever , Ortaçağın meşhur yazarlarından, hukukçu, devlet kadını ve Mkhitar Goş`un hamisiydi. Kendisi Haterk ve Khaçen Prensi Vakhtang ile evlendiğinde elle işlengiler yapıyor, kiliseler için kızlarıyla birlikte perdeler işliyordu ki, Haghbat, Makaravank ve Dadivank`ın muhteşem perdeleri bunlar arasında yer almaktadır. Bütün perdeler sanatsal değerleriyle ün yapmışlardır.