Devlet düzeni

Artsakh Cumhuriyeti bayrağı	Artsakh Cumhuriyeti forsu

Artsakh Cumhuriyeti (veya Dağlık Karabağ Cumhuriyeti) uluslararası alanda tanınmamış olmasına rağmen kurulduğu günden bu yana hukukun üstünlüğü ve demokratik süreçlerin izlenmesi anlamında seçkin bir örnek olmuştur. Karabağ, özellikle Sovyet iktidarının son yıllarında, SSCB bünyesinde bulunduğu yıllarda Moskova Sovyet merkezi yönetimi yanısıra Bakü’de bulunan "bölgesel" yöneticilerin sıkı baskısı altında bulunmaktaydı. Artsakhlılar özel rejim, abluka, sürgünler ve cinayetler gibi farklı badirelere karşı direnmek durumundaydı, buna rağmen Artsakh halkı ve iktidarı barışçıl yolu seçti ve iktidarın ilgili zamanda varolan organları, konseylerin hukuki kararları aracılığıyla kendi kaderini tayin etti. Seçimler gerçekleşti ve iktidar organları dinmek bilmeyen bombardımanlar ve bağımsızlık yolunda yapılan halk referandumu ardından gelen saldırılar altında demokratik yolla seçildi. Dağlık Karabağ, bağımsızlığını ilân etmesinden bu yana kendi Millet Meclisi (Parlamento), başkanlık ve yerel yönetim organları seçimlerini düzenli olarak gerçekleştirmiştir. İlk savaştan sonra hükümet aralarında savaş sebebiyle tükenmiş bir ekonomi, ciddi şekilde hasar görmüş altyapı, nüfusuna kıyasla nispeten büyük bir orduyu muhafaza etme zorunluluğu, ve kısmen yıkılmış köy ve kentler olmak üzere inanılmaz bir dizi zorlukla karşı karşıya kaldı. 

Her halukarda insan haklarının demokratik yollarla gerçekleştirilmesi hiçbir zaman reddedilmedi. Farklı ülkelerden ziyarette bulunan gözlem misyonları, halkın seçimle karşı karşıya kaldığı hallerde, her seferinde özgür ve adil seçimlere tanıklık etmişlerdir. Hatta bu deliller bile Karabağ’ı Azerbaycan kontrolünde tasavvur etmeye yönelik herhangi bir denemenin kınanır olduğuna ve doğru bir düşünce rotası olmadığına tanıklık etmektedir. 

Ne yazık ki, 2020 yılındaki Türk-Azeri agresyası ve bunun ardından Dağlık Karabağ topraklarının büyük kısmının cebri işgali devlet düzeni için yeni tehditler yarattı. Buna rağmen ülkede devlet kurumları faaldir ve hayat zorluk ve belirsizliğe karşın devam etmektedir.

Bağımsızlık Referandumu 

10 Aralık 1990’da Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nde bağımsızlık referandumu gerçekleştirildi. Oy pusulasında sorulan soru şuydu: «Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin diğer devletler ve topluluklarla işbirliği biçimine özgürce karar veren bağımsız bir devlet olmasını istiyor musunuz?». Seçme hakkı olan 132.328 yurttaştan 108.736 kişi yani seçme hakkı olanların %82.2’si seçime katıldı. 

108.615 yurttaş veya seçim hakkına sahip olanların % 99.9’u «Kabul» ve sadece 24 yurttaş  veya % 0.002 oranında seçmen «Red» oyu kullandı. 

Referandum sürecini, cumhuriyetin tüm 30 sandık mahalinde hazır bulunan bir dizi bağımsız gözlemci takip etmekteydi ve referandumun ilgili anda geçerli yasalara uygun olarak gerçekleştirildiğini ve Dağlık Karabağ sakinlerinin iradesini yansıttığı sonucuna vardı.

Karabağ; iktidarın halka olduğu yasama, yürütme ve yargı erkleri bölüşümüne dayalı bağımsız bir devlettir.

Anayasa

Dağlık Karabağ Cumhuriyetinde Anayasa halk referandumuyla 10 Aralık 2006’da kabul edildi; bu uluslararası gözlemcilerin takdirine göre «bunlar demokratik seçimler ve referandumlarla eşit derecede ilgili olmak üzere AGİT, Avrupa Konseyi ve diğer uluslararası kuruluşların kıstaslarına» uygundu. 

Seçim hakkı olanların %87’si halk oylamasına katıldı ve salt çoğunluk ülkenin temel yasasına kabul oyu verdi. 

Anayasa, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’ni sosyal adalet ve hukuk üstünlüğüne dayalı, iktidarın üç kolunun kuvvetler ayrılığı ve dengesini, devlet ve yerel yönetim organları arasında yönetim paylaşımını öngören İnsan Hakları Ombudsmanlığı Ofisinin faaliyetleri için esaslar oluşturan özgür, demokratik bir devlet olarak ilân etmektedir. 

Anayasa birey ve yurttaş hak ve özgürlüklerinin korunmasını teminat altına almaktadır. 

Değişiklikler içeren reforme edilmiş ikinci Anayasa 20 Şubat 2017’de 103.818 yurttaşın katıldığı halkoylamasıyla kabul edildi; Katılımcıların %87.6’sı (69.818 yurttaş) temel yasaya kabul oyu verdi. 

2017 tarihli reforme edilmiş Anayasa, «Artsakh Cumhuriyeti» ve «Dağlık Karabağ Cumhuriyeti» isimlendirmelerini eşdeğer olarak kabul etmektedir. Yeni anayasayla ülke; yarı-başkanlıktan, başkanlık yönetim modeline geçmiştir. Artsakh’ın artık başbakanı yoktur (onun görevini kısmen devlet bakanı icra etmektedir), hükümet üyeleri ise başkan tarafından atanmaktadır.

İdar-Bölgesel bölüşüm 

DKC idari olarak 7 yöresel il (rayon) ve başkent Stepanakert’ten oluşmaktadır. Ülkede 10 kent ve 322 köy bulumaktadır. Stepanakert’in nüfusu 58 bin (2019), tüm yurt sakinlerinin sayısı ise 148 bin’dir (2019). Nüfusun %52.5’i (74 bin) kentlerde ve yaklaşık %47.5’u (67 bin) taşrada yaşamaktadır. Yurt sakinlerinin erkek-kadın oranı sırasıyla %48.1 ve %51.9’dur. 

1] Veriler Artsakh Ulusal İstatistik Hizmetleri 2020 Almanağından alınmıştır.

https://web.archive.org/web/20200307091745/http://stat-nkr.am/files/publications/2016/Mardahamar_2015/MAS_2/1_6LXH.pdf

http://stat-nkr.am/files/publications/2020/Taregirq/4%20bnakchutyun.pdf