Gtçavank

2020 yılında Türk-Azeri saldırıları sonucu işgal edildi. Durumumu meçhul.

Sonradan Dizak olarak adlandırılan, şimdilerde Hadrut bölgesinin tarihi Myus Haband kazası sınırlarında, Togh, Tumi ve Tagher köyleri arasındaki dağın tepesinde yer alan Gtçavank Manastırı, zamanında kale idi, Ktiş, Ktiç, Gtiç Togh Kalesi adlrarını da taşımıştır. Günümüzde bu kaleden geriye sadece harabeleri kalmıştır. 9. asırda Arap istilacılar kaleyi kuşatmışlarsa da kale hakimi Abu Museh Araplara karşı koymuş ve bunları aylar süren kuşatmadan sonra, büyük kayıplar vererek anlaşma imzalayıp, geri çekilmeye zorlamıştır. 

Toghasar`da (Togh Dağı) inşa edilen Gtiç Manastır (Gtiç Manastır kompleksi), Tilna Manastır olarak da anılmakta olup, Artsakh Ermeni mimarisinin en görkemli yapıtlarındandır ve Kubbeli bir kilise ile avlusunu içermektedir. Yerel kaynaklara göre şimdiki kilisenin inşasına 1241`de başlanmış, Amaras rahipleri Sargis ve Vrtanes kardeşler tarafından 1248`de tamamlanmıştır. Avlunun bitişiğine bulunan ve tamamen harabeye dönen kiliseden 8. asır tarihi kaynaklarıda bahsedilmektedir. Burası önemli bir eğitim ve öğretim merkezi olmuş, ve daima melikler tarafından himaye edilmiştir. Tanınmış romancımız Raffi, “Khamsa Meliklikleri” eserini kaleme alırken, Gtçavank başrahibi Vartapet Arakel Kostanyats`ın araştırmalarındaki tarihi kayıtlardan yararlanmıştır.

12-14. asırlar Manastır kompleksi için yükseliş devri olmuştur. Bu kompleks iki kilise, avlu ve sivil yapılardan oluşmaktadır.15. asırda Gtiç el yazmalar merkezi olmuştu.1868`deki depremde tek gemili kilise yıkılmış, kubbeli Ana Kilise ise tahribata uğrayıp, kullanılamaz hale gelmişti. 2020 yılı işgaline kadar Kilise DKC hükümetince restore ediliyordu.